از دست دادن عزیزان، واقعه ای تلخ و دردناک است. در چنین شرایطی، غم فقدان با سردرگمی هایی در خصوص مسائل حقوقی و مالی همراه می شود. یکی از سوالات مهمی که برای بازماندگان پیش می آید، سرنوشت اموال به جا مانده از متوفی است. این مقاله به شما کمک می کند تا بدانید دولت در چه صورت هایی از اموال متوفی سهمی دارد و مراحل قانونی تقسیم ارث چگونه است.
در این مطلب با چه مواردی آشنا می شویم؟
برخلاف تصور عموم، دولت همواره از اموال متوفی برداشت نمی کند. تنها در یک شرط خاص، سهم دولت از اموال متوفی مطرح می شود: فقدان وارث.
برای اینکه فردی بتواند از اموال متوفی ارث ببرد، باید واجد شرایط قانونی باشد. قانون مدنی ایران، وراث را در طبقات مختلف تقسیم بندی کرده است. در صورتی که فردی از طبقات اول، دوم یا سوم وارث باقی بگذارد، اموال او بر اساس سهم الارث تعیین شده بین آنها تقسیم می شود و در این حالت، سهم دولت از ماترک هیچ چیزی نخواهد داشت.
اولویت ارث با نزدیک ترین افراد به متوفی است. وراث طبقه اول عبارتند از:
در میان طبقات وراث، جایگاه ویژه ای به وراث طبقه اول تعلق دارد. این افراد به عنوان نزدیک ترین خویشاوندان متوفی، در ابتدای امر برای ارث بردن در نظر گرفته می شوند. اما اعضای طبقه اول چه کسانی هستند و سهم دولت از اموال متوفی از این طبقه چقدر است؟
بررسی سهم الارث وراث طبقه اول:
مثال: فرض کنید فردی فوت کند و دو فرزند پسر و یک دختر داشته باشد. در این حالت، سهم الارث هر پسر یک ششم و سهم الارث دختر یک دوازدهم خواهد بود.
نکته مهم: در صورتی که وراثی از طبقه اول وجود داشته باشد، نوبت به وراث طبقات بعدی نمی رسد و هیچ سهم دولت از اموال متوفی نخواهد داشت. در این طبقه، دولت هیچ سهمی از اموال متوفی را به خود اختصاص نمی‌دهد، مگر در دو استثنا:
اگر تمام ورثه طبقه اول، ارث را به طور کامل رد کنند، در این صورت اموال متوفی به طبقه دوم وراث (اگر وجود داشته باشد) می‌رسد. اما اگر طبقه دوم نیز ارث را رد کنند، ماترک به دولت تعلق خواهد گرفت.
در صورتی که تمام اعضای طبقه اول وراث، همزمان با متوفی فوت کرده باشند، ماترک به طبقه دوم وراث (اگر وجود داشته باشد) می‌رسد. اما اگر طبقه دوم نیز وجود نداشته باشد، اموال به دولت تعلق خواهد گرفت.
در صورتی که متوفی هیچ وارثی از طبقه اول نداشته باشد، نوبت به وراث طبقه دوم می رسد. این دسته از وراث شامل:
پدربزرگ و مادربزرگ: پدربزرگ و مادربزرگ پدری و مادری در صورت نبودن وارث از طبقه اول، ارث می برند.
خواهر و برادر: خواهر و برادر تنی و هم پدری و مادری در صورت نبودن وراث از طبقه اول و دوم، ارث می برند.
نکته مهم: در صورتی که وراثی از طبقه دوم وجود داشته باشد، نوبت به وراث طبقات بعدی نمی رسد و دولت هیچ سهمی از اموال متوفی نخواهد داشت. اما در ادامه به بررسی سهم الارث وراث طبقه دوم می‌پردازیم:
پدربزرگ و مادربزرگ: سهم الارث هر پدربزرگ و مادربزرگ یک ششم است.
خواهر و برادر: سهم الارث هر خواهر و برادر پسر دو برابر سهم هر خواهر و برادر دختر است.
مثال: فرض کنید فردی فوت کند و دو خواهر و یک برادر داشته باشد. در این حالت، سهم الارث هر برادر دو ششم و سهم الارث هر خواهر یک ششم خواهد بود.
نکته مهم: “سهم دولت از اموال متوفی” فقط زمانی خواهد بود که که هیچ یک از وراث طبقه دوم زنده نباشند.
چه کسانی مشمول پرداخت مالیات بر ارث می شوند؟
وراث قانونی: طبق قانون مدنی ایران، وراث در طبقات مختلف تقسیم بندی شده اند. هر وارثی که سهمی از اموال متوفی را به ارث می برد، موظف به پرداخت مالیات بر ارث آن سهم خواهد بود.
موصی له: در صورتی که متوفی در وصیت نامه خود، فرد یا افرادی را به جز وراث قانونی به عنوان ذینفع معرفی کرده باشد، این افراد نیز مشمول پرداخت مالیات بر ارث خواهند شد.
نرخ مالیات بر ارث به دو عامل بستگی دارد:
نسبت وراثت: هرچه نسبت وراثت به متوفی نزدیک تر باشد، نرخ مالیات بر ارث نیز بیشتر خواهد بود. به عنوان مثال، نرخ مالیات بر ارث همسر و فرزندان از نرخ مالیات بر ارث عمو و دایی بیشتر است.
ارزش اموال: هرچه ارزش اموال به جا مانده از متوفی بیشتر باشد، نرخ مالیات بر ارث نیز به طور پلکانی افزایش می یابد.
جدول نرخ مالیات بر ارث بر اساس زیر می‌باشد:
| نسبت وراثت | نرخ مالیات بر ارث برای هر 100 میلیون ریال |
| همسر | 3% |
| فرزندان | 5% |
| پدر و مادر | 6% |
| نوه ها | 8% |
| خواهر و برادر | 10% |
| عمو، عمه، دایی و خاله | 15% |
| سایر وراث | 35% |
در این بخش به بررسی گام به گام مراحل انحصار وراثت و تقسیم اموال در ایران می پردازیم.
رد ارث به معنای اعلام انصراف از تمام یا بخشی از اموال و دارایی‌های متوفی توسط وارث قانونی است. این عمل، آثار حقوقی خاصی را به دنبال دارد که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.
اهلیت: وارث باید از نظر قانونی اهلیت لازم برای انجام اعمال حقوقی را داشته باشد. به عبارت دیگر، فرد باید بالغ، عاقل و رشید باشد.
اختیار: رد ارث باید به طور آزادانه و بدون اکراه یا اجبار انجام شود.
صريح بودن: انصراف از ارث باید به طور صريح و آشکار به اطلاع مراجع قانونی و سایر ورثه برسد.
عدم رجوع: پس از اعلام رد ارث، امکان رجوع از آن وجود ندارد.
سهم رد شده به سایر ورثه می‌رسد: با رد ارث توسط یکی از ورثه، سهم او به طور مساوی بین سایر ورثه واجد شرایط تقسیم میشود.
مسئولیت دیون و تعهدات متوفی تا میزان ماترک باقی‌مانده است: حتی در صورت رد ارث، وارث تا میزان ماترک باقی‌مانده در قبال دیون و تعهدات متوفی مسئول خواهد بود.
امکان رجوع از رد ارث وجود ندارد: همانطور که ذکر شد، پس از اعلام رد ارث، امکان رجوع از آن وجود ندارد و وارث دیگر نمی‌تواند مدعی سهم خود از ماترک شود.
ماترک و اموال به جا مانده از فرد متوفی، موضوعی پیچیده و دارای ظرافت‌های حقوقی است. وراث در کنار غم از دست دادن عزیزان، باید با چالش‌های قانونی و اداری مربوط به انحصار وراثت و پرداخت مالیات بر ارث نیز روبرو شوند.
در این مقاله سعی شد تا به طور جامع، اطلاعات لازم در خصوص سهم دولت از اموال متوفی در اختیار خوانندگان قرار گیرد.