طبقات و درجات ارث به زبان ساده
در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، طبق مادهی ۸۶۲ قانون مدنی خویشاوندان نسبی متوفی به سه گروه تقسیم میشوند. خویشاوند نسبی به شخصی گفته میشود که بهواسطهی تولد با فردی رابطهی خویشاوندی پیدا کرده است. این سه گروه عبارتند از:
گروه اول) والدین، اولاد و نوادگان فرد متوفی
گروه دوم) اجداد، خواهر، برادر و فرزندان آنها
گروه سوم) عمهها، عموها، خالهها و داییهای فرد متوفی و فرزندان آنها
گفتنی است چنانچه در زمان وفات مادر، هیچیک از خویشاوندان وی که متعلق به گروه اول یا دوم هستند در قید حیات نباشند، آنچه از او برجایمانده است به افراد گروه سوم ارث میرسد.
یک نکتهی مهم: بر اساس قوانین و مقررات ارث در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، مادامیکه یک وارث از یک گروه (طبقه) در قید حیات باشد، ماترک او به هیچکدام از افراد حاضر در گروههای بعدی نخواهد رسید. برای مثال درصورتیکه یکی از فرزندان مادر متوفی در قید حیات باشد، دیگر ارثی به خواهر یا برادران مادر نخواهد رسید.
آیا خویشاوندان سببی از ارث مادر سهمی خواهند داشت؟
علاوه بر خویشاوندان نسبی مادر متوفی که پیشتر دربارهی آن توضیح دادیم، همسر وی که خویشاوند سببی او حساب میشود نیز در کنار طبقات ارثی یاد شده از او ارث خواهد برد.
گفتنی است درصورتیکه شوهر متوفی در زمان فوت مادر هنوز زنده باشد، مطابق مقررات وضع شده در قانون مدنی کشور، سهمالارثی از ماترک او خواهد داشت و هیچیک از خویشاوندان نسبی نمیتوانند مانع از این کار شوند.
حال که با معنای طبقات ارثی و سهمالارث خویشاوندان سببی و نسبی آشنا شدیم بهتر است به پرسش مطرح شده در ابتدای بحث برگردیم. اینکه «پس از فوت مادر، آنچه از او برجایمانده است به چه کسانی میرسد؟»
آیا فرزند نامشروع از ارث مادر بهرهای خواهد داشت؟
خیر؛ باتوجهبه اینکه فرزند نامشروع در قوانین جمهوری اسلامی ایران به رسمیت شناخته نشده است، فرزند نامشروع نیز از ارث مادر بهرهای نخواهد برد و آنچه از مادر متوفی بهعنوان ترکه مانده است باتوجهبه قوانین تقسیم ارث به خویشاوندان سببی و نسبی او خواهد رسید. حتی در حالتی که مادر متوفی هیچ ورثهی قانونیای نداشته باشد، باز هم فرزند نامشروع سهمی از ارث او نخواهد داشت.
شیوههای تقسیم سهمالارث پس از وفات مادر
شیوهی تقسیم سهمالارث پس از وفات مادر وابسته به این است که ورثهی او چه کسانی باشند. چنانچه فقط والدین مادر فوت شده در قید حیات باشند و فرد متوفی فرزندی نداشته باشد، شیوهی تقسیم ارثیه پس از فوت وی، متفاوت با حالتی خواهد بود که فرزند یا فرزندانی در قید حیات باشند.
در این بخش، شیوههای تقسیم سهمالارث پس از وفات مادر را در چهار حالت مجزا موردبحث و بررسی قرار میدهیم:
۱. درصورتیکه والدین مادر فوت شده در زمان مرگ او در قید حیات باشند
درصورتیکه بانویی فوت شده باشد و فرزندی از او بر جای نمانده باشد و تنها والدین او زنده باشند، باتوجهبه مادهی ۹۰۶ قانون مدنی، شیوهی تقسیم سهمالارث پس از وفات وی به شکل زیر خواهد بود:
اگر تنها یکی والدین بانوی فوت شده زنده باشند، آن شخص وارث منحصربهفرد بوده و تمام ماترک متوفی به او منتقل خواهد شد. اما درصورتیکه هر دوی والدین متوفی در قید حیات باشند، یکسوم ماترک سهم مادر و مابقی آن سهم پدر خواهد بود.
۲. درصورتیکه مادر فوت شده دارای فرزند یا فرزندانی باشد
درصورتیکه مادری فوت کند و والدین او نیز پیش از او از دنیا رفته باشند و آن مادر دارای فرزند یا فرزندانی باشد، شیوی تقسیم سهمالارث فرزندان پس از فوت وی بهصورت زیر خواهد بود:
الف: مادر فوت شده تنها یک فرزند داشته باشد
در این صورت این فرزند تمام ماترک مادر متوفای خود را به ارث خواهد برد.
ب) مادر فوت شده چند فرزند دارد و همهی فرزندان دختر یا همهشان پسر هستند
در این حالت، ماترک مادر متوفی میان تمام فرزندان او به شکل مساوی تقسیم خواهد شد.
ج) مادر فوت شده دارای چند فرزند غیر همجنس باشد
در این حالت، سهم فرزندان ذکور دوبرابر سهم فرزندان مؤنث خواهد بود.
۳. درصورتیکه مادر فوت شده دارای فرزند باشد و والدین او نیز در قید حیات باشند
در این حالت یکششم اموال مادر فوت شده به والدین او میرسد و مابقی آن سهم فرزندان خواهد بود. لازم به توضیح است که از یکششم سهم والدین، یکسوم سهم مادر و دو سوم سهم پدر خواهد بود و درمورد فرزندان، افراد ذکور دوبرابر فرزندان مؤنث ارث خواهند برد.
۴. درصورتیکه همسر دائمی مادر فوت شده در قید حیات باشد
درصورتیکه هنگام وفات مادر، همسر دائمی او در قید حیات باشد شیوهی تقسیم ارث او مطابق مادهی ۹۱۳ قانون مدنی اجرا خواهد شد. یعنی چنانچه مادر فوت شده صاحب فرزند یا فرزندانی باشد، یکچهارم ارثیهی او به شوهر خواهد رسید؛ ولی اگر مادر فوت شده، فرزندی نداشته باشد شوهر وی نصف ماترک را به ارث خواهد برد. آنچه پس از این از ترکه بر جای میماند مطابق توضیحاتی که پیشتر ارائه شد میان سایر وراث تقسیم خواهد شد.
چرا ما را انتخاب کنید؟
حلوفصل مسائل حقوقی مرتبط با ارث مادر، به دلیل دارابودن پیچیدگیهای زیاد برای بسیاری از افراد که از دانش حقوقی و تجربهی کافی ندارند بسیار چالشبرانگیز است. به همین دلیل در بسیاری از پروندههای مرتبط با ارث مادر نیاز به حضور یک وکیل یا مشاور حقوقی مجرب احساس میشود.
گروه وکلای فراز با دارابودن بیش از ده سال تجربه و سابقهی حل موفقیتآمیز هزاران پرونده در زمینههای خانواده، طلاق توافقی و انحصار وراثت، از معتبرترین گروههای حقوقی تخصصی در سطح کشور است. درصورتیکه برای مسائل حقوقی خود نیاز به راهنمایی دارید، با خیال راحت گروه وکلای فراز را انتخاب کنید.
سؤالات متداول
- آیا فرزند رضاعی از ارث مادر سهمی دارد؟
پس از وفات مادر، در مرحلهی اول ارث مادر طبق قوانین حقوقی تقسیم ارث در بین فرزندان او تقسیم میشود. این قانون شامل حال فرزندان رضاعی نیز میشود و چنانچه فرد متوفی مادر رضاعی (شیری) فرد یا افرادی باشد، آنها نیز از ماترک او سهم خواهند داشت.
البته اثبات اینکه یک فرد واقعاً فرزند رضاعی شخص متوفی باشد نیازمند طیشدن مراحل قانونی خاص و ارائهی مدارک محکمی است که توضیح آن در این مقال نمیگنجد. اما بهطورکلی طبق قوانین اسلامی، در تقسیم ارث فرزندان رضاعی نیز همچون فرزندان زیستی از ماترک متوفی سهم میبرند.
- آیا ارث مادر متوفی به طور مساوی میان فرزندانش تقسیم خواهد شد؟
خیر؛ بهطور کلی ارث فرزندان پسر دو برابر فرزندان دختر است. توضیح این مورد به تفصیل در متن یادداشت آمده است. برای اطلاعات بیشتر بخش «شیوههای تقسیم سهمالارث پس از وفات مادر» را مطالعه کنید.
- آیا وصیت مادر متوفی در مورد یک سوم اموالش نافذ است؟
بله؛ پیش از تقسیم ارث هر فرد فوت شده، باید ابتدا نسبت به رد دیون و پرداخت بدهیهای او و نیز کسر هزینههای کفن و دفن وی اقدام کرد. پس از آن باید وصیت متوفی در مورد یک سوم اموالش انجام شود و در نهایت میزان باقی ماندهی اموال طبق قوانین ارث میان فرزندان تقسیم خواهد شد.
