تقسیم ارث مادر از جمله سؤالات رایج حقوقی در زمینه‌ی ارث و میراث است که در این یادداشت قصد داریم به صورت تفصیلی به آن بپردازیم. زمانی‌که مادر خانواده دار فانی را وداع می‌گوید، ممکن است افرادی از بستگان سببی یا نسبی او هنوز در قید حیات باشند. این بستگان و خویشاوندان در اغلب موارد فرزندان، همسر، والدین و خواهر و برادر او هستند. با توجه به این‌که به‌طور معمول اکثر افراد جامعه نسبت به قوانین تقسیم ارث از جمله تقسیم ارث مادر بی‌اطلاع هستند، بعید نیست که به علت همین ناآگاهی حقوقی، حق سهم‌الارثی که می‌تواند پس از فوت مادر به آن‌ها تعلق پیدا کند ضایع شده و توسط سایر ورثه که نسبت به این قبیل قوانین آگاهی دارند مصادره شود.
در این مطلب با چه مواردی آشنا می شویم ؟
از این رو لازم و ضروری است تمام افراد پیش از آن‌که حتی با تجربة ازدست‌دادن مادر در زندگی مواجه شوند، نسبت به قوانین تقسیم ارث مادر اطلاع پیدا کنند تا در صورت رخ‌دادن این اتفاق تلخ، از تضییع حقوق شرعی و قانونی خود جلوگیری کرده و مانع مصادره‌شدن سهم‌الارثشان توسط سایرین شوند.
در این یادداشت ابتدا به این پرسش پاسخ می‌دهیم که «پس از فوت مادر ماترک او به چه کسانی ارث می‌رسد؟»، سپس دررابطه‌با نحوه‌ی تقسیم سهم‌الارث پس از فوت مادر صحبت می‌کنیم و درنهایت به توضیح شماری از قواعد تقسیم ارث مادر در قانون خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
با فرونشستن غبار حادثه و آرام‌شدن اوضاع پس از فوت یک فرد، نخستین پرسشی که در ذهن بازماندگان او ایجاد می‌شود این است که «ترکه‌ی او قرار است به چه افرادی برسد؟».
ارائه‌ی یک پاسخ مناسب و سرراست به این پرسش مهم، نیازمند این است که ابتدا قدری درباره‌ی طبقات و درجات ارث توضیح دهیم و باتوجه‌به توضیحات ارائه شده، بگوییم ارث مادر بعد از وفات او به چه کسانی خواهد رسید؛ بنابراین پیش از این‌که سراغ ورثه‌ی مادر برویم، بهتر است قدری درباره‌ی طبقات و درجات ارث صحبت کنیم.
در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، طبق مادهی 862 قانون مدنی خویشاوندان نسبی متوفی به سه گروه تقسیم می‌شوند. خویشاوند نسبی به شخصی گفته می‌شود که به‌واسطه‌ی تولد با فردی رابطه‌ی خویشاوندی پیدا کرده است. این سه گروه عبارتند از:
گروه اول) والدین، اولاد و نوادگان فرد متوفی
گروه دوم) اجداد، خواهر، برادر و فرزندان آن‌ها
گروه سوم) عمه‌ها، عموها، خاله‌ها و دایی‌های فرد متوفی و فرزندان آن‌ها
گفتنی است چنانچه در زمان وفات مادر، هیچ‌یک از خویشاوندان وی که متعلق به گروه اول یا دوم هستند در قید حیات نباشند، آنچه از او برجای‌مانده است به افراد گروه سوم ارث می‌رسد.
یک نکته‌ی مهم: بر اساس قوانین و مقررات ارث در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، مادامی‌که یک وارث از یک گروه (طبقه) در قید حیات باشد، ماترک او به هیچ‌کدام از افراد حاضر در گروه‌های بعدی نخواهد رسید. برای مثال درصورتی‌که یکی از فرزندان مادر متوفی در قید حیات باشد، دیگر ارثی به خواهر یا برادران مادر نخواهد رسید.
علاوه بر خویشاوندان نسبی مادر متوفی که پیش‌تر درباره‌ی آن توضیح دادیم، همسر وی که خویشاوند سببی او حساب می‌شود نیز در کنار طبقات ارثی یاد شده از او ارث خواهد برد.
گفتنی است درصورتی‌که شوهر متوفی در زمان فوت مادر هنوز زنده باشد، مطابق مقررات وضع شده در قانون مدنی کشور، سهم‌الارثی از ماترک او خواهد داشت و هیچ‌یک از خویشاوندان نسبی نمی‌توانند مانع از این کار شوند.
حال که با معنای طبقات ارثی و سهم‌الارث خویشاوندان سببی و نسبی آشنا شدیم بهتر است به پرسش مطرح شده در ابتدای بحث برگردیم. این‌که «پس از فوت مادر، آنچه از او برجای‌مانده است به چه کسانی می‌رسد؟»
خیر؛ باتوجه‌به این‌که فرزند نامشروع در قوانین جمهوری اسلامی ایران به رسمیت شناخته نشده است، فرزند نامشروع نیز از ارث مادر بهره‌ای نخواهد برد و آنچه از مادر متوفی به‌عنوان ترکه مانده است باتوجه‌به قوانین تقسیم ارث به خویشاوندان سببی و نسبی او خواهد رسید. حتی در حالتی که مادر متوفی هیچ ورثه‌ی قانونی‌ای نداشته باشد، باز هم فرزند نامشروع سهمی از ارث او نخواهد داشت.
شیوه‌ی تقسیم سهم‌الارث پس از وفات مادر وابسته به این است که ورثه‌ی او چه کسانی باشند. چنانچه فقط والدین مادر فوت شده در قید حیات باشند و فرد متوفی فرزندی نداشته باشد، شیوه‌ی تقسیم ارثیه پس از فوت وی، متفاوت با حالتی خواهد بود که فرزند یا فرزندانی در قید حیات باشند.
در این بخش، شیوه‌های تقسیم سهم‌الارث پس از وفات مادر را در چهار حالت مجزا موردبحث و بررسی قرار می‌دهیم:
درصورتی‌که بانویی فوت شده باشد و فرزندی از او بر جای نمانده باشد و تنها والدین او زنده باشند، باتوجه‌به مادهی 906 قانون مدنی، شیوه‌ی تقسیم سهم‌الارث پس از وفات وی به شکل زیر خواهد بود:
اگر تنها یکی والدین بانوی فوت شده زنده باشند، آن شخص وارث منحصربه‌فرد بوده و تمام ماترک متوفی به او منتقل خواهد شد. اما درصورتی‌که هر دوی والدین متوفی در قید حیات باشند، یک‌سوم ماترک سهم مادر و مابقی آن سهم پدر خواهد بود.
درصورتی‌که مادری فوت کند و والدین او نیز پیش از او از دنیا رفته باشند و آن مادر دارای فرزند یا فرزندانی باشد، شیوی تقسیم سهم‌الارث فرزندان پس از فوت وی به‌صورت زیر خواهد بود:
در این صورت این فرزند تمام ماترک مادر متوفای خود را به ارث خواهد برد.
در این حالت، ماترک مادر متوفی میان تمام فرزندان او به شکل مساوی تقسیم خواهد شد.
در این حالت، سهم فرزندان ذکور دوبرابر سهم فرزندان مؤنث خواهد بود.
در این حالت یک‌ششم اموال مادر فوت شده به والدین او می‌رسد و مابقی آن سهم فرزندان خواهد بود. لازم به توضیح است که از یک‌ششم سهم والدین، یک‌سوم سهم مادر و دو سوم سهم پدر خواهد بود و درمورد فرزندان، افراد ذکور دوبرابر فرزندان مؤنث ارث خواهند برد.
درصورتی‌که هنگام وفات مادر، همسر دائمی او در قید حیات باشد شیوه‌ی تقسیم ارث او مطابق مادهی 913 قانون مدنی اجرا خواهد شد. یعنی چنانچه مادر فوت شده صاحب فرزند یا فرزندانی باشد، یک‌چهارم ارثیه‌ی او به شوهر خواهد رسید؛ ولی اگر مادر فوت شده، فرزندی نداشته باشد شوهر وی نصف ماترک را به ارث خواهد برد. آنچه پس از این از ترکه بر جای می‌ماند مطابق توضیحاتی که پیش‌تر ارائه شد میان سایر وراث تقسیم خواهد شد.
حل‌وفصل مسائل حقوقی مرتبط با ارث مادر، به دلیل دارابودن پیچیدگی‌های زیاد برای بسیاری از افراد که از دانش حقوقی و تجربه‌ی کافی ندارند بسیار چالش‌برانگیز است. به همین دلیل در بسیاری از پرونده‌های مرتبط با ارث مادر نیاز به حضور یک وکیل یا مشاور حقوقی مجرب احساس می‌شود.
گروه وکلای فراز با دارابودن بیش از ده سال تجربه و سابقه‌ی حل موفقیت‌آمیز هزاران پرونده در زمینه‌های خانواده، طلاق توافقی و انحصار وراثت، از معتبرترین گروه‌های حقوقی تخصصی در سطح کشور است. درصورتی‌که برای مسائل حقوقی خود نیاز به راهنمایی دارید، با خیال راحت گروه وکلای فراز را انتخاب کنید.
پس از وفات مادر، در مرحله‌ی اول ارث مادر طبق قوانین حقوقی تقسیم ارث در بین فرزندان او تقسیم می‌شود. این قانون شامل حال فرزندان رضاعی نیز می‌شود و چنانچه فرد متوفی مادر رضاعی (شیری) فرد یا افرادی باشد، آن‌ها نیز از ماترک او سهم خواهند داشت.
البته اثبات این‌که یک فرد واقعاً فرزند رضاعی شخص متوفی باشد نیازمند طی‌شدن مراحل قانونی خاص و ارائه‌ی مدارک محکمی است که توضیح آن در این مقال نمی‌گنجد. اما به‌طورکلی طبق قوانین اسلامی، در تقسیم ارث فرزندان رضاعی نیز همچون فرزندان زیستی از ماترک متوفی سهم می‌برند.
خیر؛ به‌طور کلی ارث فرزندان پسر دو برابر فرزندان دختر است. توضیح این مورد به تفصیل در متن یادداشت آمده است. برای اطلاعات بیشتر بخش «شیوه‌های تقسیم سهم‌الارث پس از وفات مادر» را مطالعه کنید.
بله؛ پیش از تقسیم ارث هر فرد فوت شده، باید ابتدا نسبت به رد دیون و پرداخت بدهی‌های او و نیز کسر هزینه‌های کفن و دفن وی اقدام کرد. پس از آن باید وصیت متوفی در مورد یک سوم اموالش انجام شود و در نهایت میزان باقی مانده‌ی اموال طبق قوانین ارث میان فرزندان تقسیم خواهد شد.
