موانع رجوع از هبه چیست؟
برخی موارد هم مانع رجوع از هبه می‌شوند و واهب نمی‌تواند مال خود را پس بگیرد:
| مورد | توضیحات |
| هبه معوض | همانطور که گفتیم، در این نوع هبه که عوضی تعیین شده، واهب نمی‌تواند بدون رضایت متهب رجوع کند. |
| هبه به فرزند | در این حالت، قانون به حمایت از فرزند برمی‌خیزد و واهب نمی‌تواند به راحتی از هبه رجوع کند. |
| هبه به شخص محجور | اگر متهب صغیر (کمتر از ۱۸ سال) یا مجنون باشد، واهب نمی‌تواند بدون اجازه ولی یا قیم او از هبه رجوع کند. |
| هبه به قصد ازدواج | این نوع هبه نیز به دلیل اهمیت ازدواج در جامعه، غیرقابل رجوع است. |
| هبه به جهت ولادت فرزند | این نوع هبه نیز به دلیل تشویق فرزندآوری، غیرقابل رجوع است. |
آثار رجوع از هبه چیست؟
آثار “رجوع از هبه”، به زبان ساده، یعنی چه اتفاقی می‌افتد وقتی کسی که مالی را بخشیده، پشیمان می‌شود و می‌خواهد آن را پس بگیرد. در این حالت، چند اتفاق مهم می‌افتد:
بازگشت مالکیت به واهب: مهم‌ترین اثر رجوع از هدیه این است که مالکیت مال موهوبه (مالی که بخشیده شده) دوباره به واهب برمی‌گردد. یعنی واهب دوباره صاحب مال می‌شود و می‌تواند هر تصرفی که بخواهد در آن بکند.
الزام متهب به استرداد مال: متهب (کسی که مال را دریافت کرده) موظف است مال را به واهب برگرداند. این استرداد باید به همان صورتی باشد که مال را دریافت کرده، یعنی اگر مال سالم است، باید سالم برگرداند و اگر تغییری در آن ایجاد کرده، باید آن را جبران کند.
پرداخت قیمت مال در صورت تلف: اگر مال موهوبه از بین رفته یا تلف شده باشد، متهب باید قیمت آن را در زمان تلف به واهب بپردازد. این قیمت باید عادلانه و منصفانه باشد و با توجه به شرایط روز تعیین شود.
لغو آثار قبلی هبه: با رجوع از هبه، تمام آثاری که قبلاً از هبه ناشی شده بود، از بین می‌رود. مثلاً اگر واهب خانه‌ای را به متهب بخشیده بود و متهب در آن ساکن شده بود، با رجوع از هبه، متهب باید خانه را تخلیه کند.
امکان رجوع متهب در هبه معوض: در هبه معوض (هبه‌ای که در آن عوضی تعیین شده باشد)، اگر واهب از هبه رجوع کند، متهب هم می‌تواند از پرداخت عوض خودداری کند یا اگر عوض را پرداخت کرده، آن را پس بگیرد.
نکات حقوقی مهم در پس گرفتن هدیه
رجوع از هبه یا پس گرفتن هدیه، اگرچه به ظاهر ساده به نظر می‌رسد، اما پیچیدگی‌ها و نکات حقوقی مهمی دارد که باید به آن‌ها توجه کرد:
۱. رجوع رسمی و قانونی: رجوع از هبه یک عمل حقوقی است و باید به صورت رسمی و قانونی انجام شود. صرف پشیمانی و ابراز آن به متهب کافی نیست. برای رجوع از هبه، باید مراحل قانونی طی شود و مدارک لازم ارائه گردد.
۲. مشورت با وکیل یا مشاور حقوقی: قبل از هر اقدامی برای رجوع از هبه، بهتر است با یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص در این زمینه مشورت کنید. آن‌ها می‌توانند شما را در مورد شرایط و موانع رجوع از هبه، مراحل قانونی، و مدارک لازم راهنمایی کنند.
۳. توجه به مهلت رجوع: در برخی موارد، برای رجوع از هبه مهلت قانونی وجود دارد. اگر این مهلت بگذرد، ممکن است حق رجوع از بین برود. بنابراین، در صورت تمایل به رجوع از هبه، باید سریعاً اقدام کنید.
۴. رعایت حقوق متهب: در هنگام رجوع از هبه، باید حقوق متهب را نیز در نظر گرفت. مثلاً اگر متهب در مال موهوبه تغییراتی ایجاد کرده یا هزینه‌هایی برای آن صرف کرده باشد، باید این موارد را در نظر گرفت و جبران کرد.
همچنین این نکته حائز اهمیت است که وقتی شخصی فوت می‌کند، اموال او به وراث منتقل می‌شود و این انتقال از طریق انحصار وراثت صورت می‌گیرد. حال اگر فرد قبل از فوت، مالی را به دیگری هبه کرده باشد و سپس از هبه رجوع کند، این مال به عنوان بخشی از ماترک او محسوب می‌شود و در جریان انحصار وراثت بین وراث تقسیم خواهد شد. به عبارت دیگر، رجوع از هبه می‌تواند بر میزان سهم هر یک از وراث در ماترک تأثیر بگذارد.
اگر مال موهوبه تلف شده باشد، چه می‌شود؟
اگر مال موهوبه تلف شده باشد، یعنی از بین رفته یا دیگر قابل استفاده نباشد، واهب نمی‌تواند مال را پس بگیرد و حق رجوع او از بین می‌رود. اما این به معنای بی‌نتیجه ماندن رجوع نیست. در این حالت، متهب (گیرنده مال) موظف است معادل ارزش مال را در زمان تلف شدن به واهب بپردازد. این ارزش باید با توجه به شرایط روز و قیمت واقعی مال در آن زمان تعیین شود. به این ترتیب، اگرچه واهب نمی‌تواند مال اصلی را پس بگیرد، اما ضرر مالی او جبران می‌شود.
چه کسی می‌تواند از هبه به شخص محجور رجوع کند؟
در هبه به شخص محجور (صغیر یا مجنون)، به دلیل عدم اهلیت کامل این افراد برای تصمیم‌گیری در امور مالی، قانونگذار تدابیری اندیشیده است تا از تضییع حقوق آن‌ها جلوگیری شود. به همین دلیل، رجوع از هبه به شخص محجور شرایط خاصی دارد.
در این موارد، حق رجوع از هبه به واهب (بخشنده مال) تعلق ندارد، بلکه این حق به ولی یا قیم شخص محجور داده شده است. ولی یا قیم کسی است که قانوناً مسئولیت اداره امور مالی و غیرمالی شخص محجور را بر عهده دارد. ولی معمولاً برای صغیر (فرد زیر ۱۸ سال) و قیم برای مجنون (فرد فاقد قوه تشخیص) تعیین می‌شود. این افراد می‌توانند با در نظر گرفتن مصلحت محجور و با رعایت قوانین مربوطه، از هبه رجوع کنند. هدف از این قانون، حفاظت از منافع و حقوق مالی شخص محجور است که به دلیل عدم توانایی در تصمیم‌گیری صحیح، ممکن است در معرض سوءاستفاده قرار گیرد.
سخن پایانی
در پایان، می‌توان گفت که رجوع از هبه، اگرچه حقی است که قانون برای واهب در نظر گرفته، اما شرایط و موانع خاص خود را دارد. این عمل حقوقی، ابعاد و پیامدهای مختلفی دارد که باید با دقت و آگاهی کامل انجام شود. در صورت تصمیم به رجوع از هبه، مشورت با یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص می‌تواند راهگشای بسیاری از ابهامات و مشکلات احتمالی باشد.
