حق حبس در انواع نظام‌های حقوقی
حق حبس در تمام نظام‌های حقوقی، نوعی ضمانت برای اجرای تعهدات از جانب طرفین عقود معوض است. این حق در انواع نظام‌های حقوقی در نظر گرفته شده و به طور مثال، در کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا، در صورتی که خریدار بر اساس قرارداد حق بررسی کالا را قبل از پرداخت پول داشته باشد، می‌تواند تا زمانی که موفق به بررسی کالا نشده، از پرداخت ثمن خودداری کند. در قانون حقوقی جمهوری اسلامی ایران نیز، حقوق حبس در موارد مختلفی پیش‌بینی شده است. به طور مثال، بر طبق ماده ۳۷۱ قانون تجارت و ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی ضمن اشاره به این حق از اصطلاحات معادلی از جمله حق خودداری از تسلیم مبیع یا ثمن، حق امتناع از ایفای وظایف زناشویی و مانند آن استفاده شده است.
شرایط تحقق و سقوط حق حبس
برای تحقق و سقوط حق حبس مانند سایر حقوق، شرایطی وجود دارد که در ادامه به طور جداگانه معرفی می‌شوند.
شرایط تحقق
- برای تحقق این حق، لازم است که کلیه تعهدات طرفین برای زمان حال بوده و موعد مقرر نداشته باشند.
- شرط تحقق این حق شامل این مورد است که تعهدات طرفین باید همزمان باشد و هیچ یک نباید نسبت به دیگری تقدم و تاخر تعیین شده داشته باشد.
- اگر تعهدات هر دو طرف قرارداد موجل است، باید اجل یکسان داشته باشد.
- در صورتی که موعد مقرر برای طرفین قرارداد یکسان نباشد، حق حبس فقط برای طرفی که موعد تعهد آن دیرتر است ایجاد می‌شود.
شرایط سقوط
- اگر شرط سقوط حبس در زمان عقد قرارداد توسط طرفین لحاظ شده باشد، امکان استفاده از آن وجود دارد. لازم به ذکر است که چون حق حبس یک حق مالی است، اسقاط آن امکان‌پذیر است.
- اگر بر اساس قانون یا عرف، عمل به تعهدات از جانب یکی از از طرفین نسبت به دیگری تقدم داشته باشد (مثال این مورد عقد جعاله است که در آن پرداخت اجرت باید پس از اتمام کار صورت گیرد).
- در صورتی که پرداخت مال، یا انجام تعهدات توسط یکی از طرفین به انجام رسد.
- در صورت وجود حواله ثمن یا مبیع کلی که حکم تسلیم ثمن و مبیع دارد.
فسخ یا اقاله حق حبس
با فسخ کردن عقد، پس دادن تعهدات و عوضین به طرف مقابل فسخ نخواهد شد. اما در صورتی که عقد با اقاله از بین برود، در بازگرداندن عوضین، “حق حبس” ایجاد می‌شود چون خود اقاله نوعی عقد به شمار می‌رود و عوضین باید در طی هر عقد جابجا شوند. بر همین اساس، تحقق این حق در اقاله امکان‌پذیر است.
شرایط استفاده از حق حبس توسط زوجه در عقد ازدواج
همانطور که گفته شد، ازدواج نوعی قرارداد است که حقوق حبس در آن برای طرفین وجود دارد. در صورتی که زوجه قصد استفاده از این حق را داشته باشد، باید شرایطی برقرار باشد که عبارتند از:
- شرط اول این است که مهریه زوجه باید حال باشد. در صورتی که مهریه مدت‌دار و دارای موعد و مهلت مقرر باشد، زوجه فقط در زمان موعد حق مطالبه مهریه از شوهر خود را خواهد داشت. از آن که حقوق حبس مرتبط با زمان عقد نکاح می‌باشد، اگر مهریه زوجه حال نباشد، نمی‌تواند از این حق به نفع خود استفاده کند.
- اگر شوهر تا زمان رسیدن موعد مطالبه مهریه از جانب زوجه، درخواست عمل به وظایف زناشویی از جانب زن را نداشته باشد، حق حبس در موعد پرداخت مهریه از زوجه سلب نمی‌شود و وی همچنان می‌تواند حق خود را در موعد پرداخت مهریه مطالبه کند. در صورتی که مهریه دارای مدت معلوم نباشد، بلافاصله پس از جاری شدن عقد نکاح، زوجه مالک مهریه به شمار می‌رود و اگر مهریه نقد باشد، زوجه می‌تواند پرداخت آن را مطالبه کند و تا زمان پرداخت مهریه توسط شوهر، از حق خود استفاده کند. همچنین، چنانچه زوج از پرداخت نفقه به زوجه امتناع کند، زوجه می‌تواند درخواست شکایت کیفری داشته باشد.
- نکته بسیار مهم در مورد اعمال حقوق حبس از جانب زوجه این است، که وی تنها در صورتی که پیش از دریافت مهریه وظایف زناشویی خود را ایفا نکرده باشد می‌تواند از حق حبس خود استفاده کند. به عبارت دیگر، اگر زوجه از زوج تمکین کند، از این حق ساقط شده و بعد از آن دیگر امکان امتناع از تمکین و وظایف زناشویی را برای دریافت مهریه نخواهد داشت.
براب آشنایی با قانون جدید مهریه می توانید به لینک مشخص شده مراجعه کنید
سوالات متداول
آیا حق حبس زوجه در صورت اعسار زوج از بین می‌رود؟
اعسار از پرداخت مهریه زوج باعث از بین رفتن حق حبس زوجه نمی‌شود چون عدم توانایی مرد برای پرداخت مهریه، نمی‌تواند باعث محرومیت زن از حق دریافت مهریه شود.
در صورت قسط‌بندی شدن مهریه توسط دادگاه، یا صدور مهلت عادله، حق حبس زوجه از بین می‌رود؟
خیر. در هر یک از این شرایط، مهریه موجل نشده و در نتیجه حقوق حبس زوجه از بین نخواهد رفت.
در صورت اطلاع زوجه از عدم توانایی زوج به پرداخت مهریه پیش از عقد ازدواج، حق حبس زوجه ساقط می‌شود؟
بله. اگر زوجه پیش از عقد نکاح از عدم توانایی مالی زوج در پرداخت مهریه آگاه باشد، نمی‌تواند پس از ازدواج از این حق به منظوز تقاضای ابطال عقد یا عدم اجرای وظایف زناشویی استفاده کند.
سخن پایانی
در این مطلب به توضیح نکات قانونی پیرامون حق حبس پرداختیم. شما می‌توانید برای استفاده از مشاوره تخصصی وکلای خبره و یافتن پاسخ پرسش‌های خود در این زمینه، با شماره تلفن‌های موجود در وبسایت گروه وکلای فراز تماس بگیرید.
