شرایط عسر و حرج در قانون مدنی چیست؟
قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، شرایط مشخصی را برای اثبات سختی زوجه در زندگی مشترک در نظر گرفته است. با وجود این، در صورتی که دادگاه تشخیص دهد شرایط دیگری نیز می‌تواند زندگی مشترک را برای زوجه غیرقابل تحمل کند، حق طلاق را برای وی قائل می شود.
طلاق توافقی و طلاق به دلیل عسر و قرار گرفتن زوجه در سختی دو نوع از طلاق هستند که در شرایط و با رویه‌های متفاوتی انجام می‌شوند. با این وجود، در برخی موارد، می‌توان طلاق توافقی را به طلاق عسر و حرج مرتبط کرد.
همچنین لازم به ذکر است که وکیل طلاق توافقی با تخصص و تجربه خود در زمینه حقوق خانواده، می‌تواند فرآیند طلاق را برای زوجینی که قصد جدایی به صورت توافقی را دارند، به نحو چشمگیری تسهیل و تسریع بخشد. انتخاب وکیل طلاق توافقی می‌تواند به زوجینی که قصد جدایی به صورت توافقی را دارند، کمک کند تا این فرآیند را با آرامش خاطر بیشتر و به نحو مطلوب‌تری پشت سر بگذارند.
در ادامه به برخی از مصادیق این نوع طلاق که در قانون به آنها اشاره شده است، می‌پردازیم:
ترک زندگی مشترک
اگر زوج بدون دلیل موجه، زندگی مشترک را ترک کند و به مدت شش ماه متوالی یا نه ماه متناوب از پرداخت نفقه امتناع کند، زوجه می‌تواند برای این نوع طلاق اقدام نماید. البته این نکته مهم را در نظر داشته باشید که زوجه باید این ادعای خود را در دادگاه اثبات کند.
اعتیاد زوج به مواد مخدر
اعتیاد به مواد مخدر، می‌تواند آرامش و امنیت روانی و جسمی خانواده را به خطر بیندازد. در صورتی که زوج به مواد مخدر اعتیاد داشته باشد و با وجود اخطار کتبی زوجه یا به درخواست وی، برای ترک اعتیاد از طریق مراجع ذیصلاح اقدام نکند و یا پس از ترک، به مصرف مواد مخدر ادامه دهد، زوجه حق دارد تقاضای طلاق کند. معمولا گفته می شود که ابتلا باید به مواد مخدر و مشروبات الکی باشد و زوج به حدی به اعتیاد مبتلا باشد که زندگی مشترک با اخلال و سختی مواجه می شود.
محکومیت قطعی زوج به حبس
اگر زوج به جرمی محکوم شود و حکم او قطعی باشد و مدت محکومیت وی پنج سال یا بیشتر باشد، زوجه می‌تواند به دلیل عسر و حرج ناشی از این وضعیت، درخواست طلاق بدهد. علت اصلی این است که نبود زوج باعث می شود که زن نتواند به تنهایی از پس مسائل زندگی مشترک برآید و بدیهی است که برای او سختی و مشقت به وجود می آید.
سوء رفتار زوج
سوء رفتار زوج، اعم از ضرب و شتم، فحاشی، تحقیر و آزار و اذیت روحی و روانی، می‌تواند زندگی مشترک را برای زوجه غیرقابل تحمل کند. در صورتی که سوء رفتار زوج به طور مستمر ادامه داشته باشد و قابل اصلاح نباشد، زوجه حق دارد به استناد عسر و حرج، تقاضای طلاق نماید.
ابتلاء به بیماری‌های صعب العلاج
اگر زوج به بیماری‌های صعب العلاج روانی یا جسمی مبتلا شود که زندگی مشترک را برای زوجه دشوار کند، وی می‌تواند برای طلاق عسر و حرج اقدام نماید. در این خصوص ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی بیان کرده است که اگر زوج به یک عارضه یا بیماری سخت و غیر قابل درمان مبتلا شود و زندگی مشترک مختل گردد؛ زن می تواند درخواست طلاق خود را به دادگاه تقدیم کند. در این خصوص می توان ایدز یا انواع سرطلان را مثال زد.
اثبات عسر و حرج چگونه است؟
همانطور که گفته شد، اثبات سختی و مشقت در این نوع طلاق بر عهده زوجه است. برای اثبات این موضوع، زوجه می‌تواند از دلایل و مدارک مختلفی استفاده کند.
برخی از این دلایل و مدارک عبارتند از:
- شهادت شهود: شهادت شهودی که از نزدیک شاهد رفتار و کردار زوج و وضعیت زندگی مشترک بوده‌اند، می‌تواند در اثبات این نوع طلاق موثر باشد
- نظریه پزشکی قانونی: در مواردی که سوء رفتار جسمی یا روانی زوج مطرح باشد، زوجه می‌تواند برای اثبات ادعای خود، از نظریه پزشکی قانونی استفاده کند.
- گزارش مددکار اجتماعی: مددکاران اجتماعی با بررسی شرایط زندگی مشترک و مصاحبه با زوجین، می‌توانند گزارشی از وضعیت زندگی و علل عسر و حرج زوجه ارائه دهند.
- فیلم، عکس و پیام‌های ضبط شده: در صورتی که زوجه از رفتار و کردار زوج فیلم، عکس یا پیام‌های ضبط شده‌ای داشته باشد، می‌تواند از آنها به عنوان مدرک در دادگاه استفاده کند.
- سایر مدارک و دلایل: هرگونه مدرک و دلیلی که بتواند نشان دهد ادامه زندگی مشترک برای زوجه دشوار و غیرقابل تحمل است، می‌تواند اثبات کننده و موثر باشد.
این نکته حائز اهمیت است که برای پیگیری مراحل این نوع طلاق، می‌توانید از یک وکیل طلاق متخصص در امور خانواده کمک بگیرید.
مراحل دادرسی طلاق عسر و حرج
به طور کلی برای درخواست این نوع طلاق باید مراحلی طی شود که در ادامه بیان شده است:
۱. جمع آوری مدارک: در اولین قدم، زن باید مدارکی که نشان دهنده عسر و حرج او در زندگی مشترک است را جمع آوری کند. این مدارک می تواند شامل موارد زیر باشد:
| عنوان | توضیحات |
| مدارک هویتی | اصل و رونوشت شناسنامه و کارت ملی زن و شوهر |
| عقدنامه ازدواج | اصل و رونوشت عقدنامه ازدواج |
| دادخواست طلاق | دادخواست طلاق به دلیل عسر و حرج به همراه شرح دلایل و مدارک |
| مدارک اثبات عسر و حرج | شهادت شهود (حداقل دو شاهد عادل) – گزارش پزشکی (در صورت وجود خشونت جسمی) – نامه های تهدیدآمیز (در صورت وجود) – سایر مدارک و شواهد |
| وکالت نامه | در صورت تمایل به استفاده از وکیل، وکالت نامه وکیل |
۲. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: پس از جمع آوری مدارک، زن باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی در محل سکونت خود مراجعه و دادخواست مخصوص این نوع طلاق را ارائه دهد.
۳. تعیین شعبه و دادیار: پس از ثبت دادخواست، شعبه و دادیار مربوطه تعیین شده و پرونده به آنها ارجاع داده می شود.
۴. دعوت از زوج: دادیار با بررسی مدارک و دلایل ارائه شده توسط زن، شوهر را به دادگاه احضار می کند تا توضیحات خود را ارائه دهد.
۵. تحقیقات: در صورت نیاز، دادیار از طریق مددکاری و یا سایر مراجع ذیصلاح، تحقیقات لازم را در مورد وضعیت زندگی مشترک زوجین انجام می دهد.
۶. جلسات دادرسی: در جلسات دادرسی، زن و شوهر فرصت ارائه توضیحات و دفاعیات خود را خواهند داشت.
۷. نظر کارشناس: در برخی موارد، قاضی ممکن است برای بررسی دقیق تر موضوع، از نظر یک کارشناس متخصص مانند روانشناس یا مددکار اجتماعی استفاده کند.
۸. صدور حکم: پس از بررسی کامل مدارک، دلایل، و اظهارات طرفین، قاضی حکم خود را صادر می کند.
۹. تجدید نظر خواهی: در صورت اعتراض هر یک از طرفین به حکم صادره، می توانند ظرف مهلت قانونی نسبت به آن تجدیدنظرخواهی کنند.
۱۰. اجرای حکم: پس از قطعیت حکم، زن می تواند با مراجعه به دفترخانه طلاق، صیغه طلاق را جاری کرده و از همسر خود جدا شود.
گذشت از مهریه در قبال طلاق عسر و حرج چیست؟
در “طلاق عسر و حرج”، زوجه می‌تواند در قبال طلاق، از تمام یا قسمتی از حقوق مالی خود مانند مهریه، نفقه و اجرت‌المثل ایام زوجیت به نفع زوج گذشت کند. البته این نکته مهم را در نظر داشته باشید که گذشت از مهریه یا سایر حقوق مالی اجباری نیست اما معمولا بسیاری از زنان در قبال طلاق مهریه و حقوق مالی خود را می بخشند. اگر زن قصد داشته باشد که مهریه را خود را ببخشد باید یک نکته مهم را در نظر داشته باشد که این گذشت مزایا و معایبی دارد:
مزایا:
اگر زن مهریه خود را ببخشد، از برخی از مزیت ها برخوردار خواهد شد که این مزایا در ادامه آمده است:
تسریع در روند طلاق: در بسیاری از موارد، زوج برای طلاق دادن زوجه، منتظر پرداخت مهریه توسط او می‌ماند. گذشت از مهریه می‌تواند به تسریع در روند طلاق کمک کند.
جلوگیری از مشکلات و درگیری‌های حقوقی: در صورت عدم توافق در خصوص مهریه، ممکن است مشکلات و درگیری‌های حقوقی زیادی بین زوجین به وجود آید. گذشت از مهریه می‌تواند به جلوگیری از این مشکلات کمک کند.
آرامش روانی: گذشت از مهریه می‌تواند به زوجه کمک کند تا از نظر روانی از وضعیت طلاق عبور کند و به زندگی جدید خود ادامه دهد.
معایب:
در مقابل مزایا؛ معایبی هم وجود دارد که زن باید به آن توجه داشته باشد:
از دست دادن حق و حقوق: مهریه، حق قانونی زوجه است که در عقد نکاح به او تعلق می‌گیرد. گذشت از مهریه به معنای از دست دادن این حق و حقوق است.
فشار اقتصادی: در برخی از موارد، مهریه تنها منبع درآمد زوجه بعد از طلاق است. گذشت از مهریه می‌تواند به او در تامین نیازهای مالی خود مشکلاتی را به وجود آورد.
سوء استفاده زوج: ممکن است زوج از تمایل زوجه به طلاق سوء استفاده کند و او را تحت فشار قرار دهد تا از تمام یا قسمتی از مهریه خود در قبال طلاق بگذرد.
سخن پایانی
طلاق عسر و حرج، راهی برای رهایی از زندگی مشترک غیرقابل تحمل است. اگر در زندگی مشترک خود با مشقت و سختی غیرقابل تحملی روبرو هستید، می‌توانید با اثبات سختی و مشقت، از دادگاه تقاضای طلاق کنید. به خاطر داشته باشید که اثبات سختی و حالت مشقتی که زوجه در آن قرار گرفته است، کار آسانی نیست و نیاز به ارائه دلایل و مدارک قوی دارد.
